Około 100 eksponatów można oglądać na wystawie w Narodowym Muzeum Morskim w Gdańsku poświęconej marynarzom rzecznym z Flotylli Wiślanej i Flotylli Pińskiej, działających w dwudziestoleciu międzywojennym. Ekspozycja będzie czynna do 1 grudnia 2019 r.

"Głównym przesłaniem wystawy +Uzbrojone rzeki. Flotylle niepodległej+ jest przypomnienie mało znanego faktu, że pierwszymi marynarzami po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r., na ponad rok przed objęciem przez Polskę władania nad Wybrzeżem, byli marynarze rzeczni służący we Flotylli Wiślanej i Flotylli Pińskiej. Jednym słowem, kolebka polskiej Marynarki Wojennej leży na głębokim śródlądziu” – powiedziała PAP współautorka ekspozycji Jadwiga Klim z Działu Historii Żeglugi Śródlądowej Narodowego Muzeum Morskiego (NMM).

Wyjaśniła, że w prologu wystawy zwiedzający mogą zapoznać się z wizją polityki morskiej kształtowanej przez dynastie królewskie Jagiellonów i Wazów, a epilogiem ekspozycji jest rok 1939.

„Zebranie eksponatów na wystawę było szalenie trudne. Ze względu na dramatyczny los, jaki spotkał w 1939 r. flotylle rzeczne – w zasadzie wszystkie jednostki uległy samozatopieniu – zabytków jest niewiele, a te które zachowały się do dzisiejszych czasów, są bardzo rozproszone. Aby zebrać pamiątki na wystawę musieliśmy nawiązać kontakt aż z 25 instytucjami i 12 osobami prywatnymi” – dodała Klim.

Podkreśliła, że uwagę widzów na wystawie na pewno zwróci stalowa makieta fragmentu śródokręcia monitora „Kraków” - pierwszego okrętu rzecznego zbudowanego w Polsce w 1926 r. (w tym samym roku powstała bliźniacza jednostka „Wilno”). „Makieta o wymiarach ok. 5 na 7 metrów została wykonana w skali 1:1 specjalnie z okazji wystawy na podstawie planów stoczniowych i archiwalnych zdjęć” – wyjaśniła Klim.

Zaznaczyła, że mimo trudności z zebraniem eksponatów na wystawie można podziwiać wartościowe pamiątki.

„Wśród kilku cymesów mamy m.in. pochodzący ze zbiorów prywatnych Order Virtuti Militari wraz z legitymacją należący do marynarza Kalinowskiego – odznaczenie to wręczył mu generał Józef Haller po Bitwie Warszawskiej – takich orderów wręczono pięć i jeden z nich jest właśnie na wystawie. Wartościowym eksponatem jest też bandera radziecka zdobyta przez Flotyllę Pińską w zwycięskim boju pod Czarnobylem 27 kwietnia 1920 r.” – powiedziała współautorka wystawy.

Wystawa ma zróżnicowaną formę: tradycyjnym sposobom narracji jak teksty czy ilustracje oraz oryginalnym zabytkom, towarzyszą projekcje filmów archiwalnych, aplikacje na tabletach i animacje.

Dekret o utworzeniu Marynarki Polskiej wydał 28 listopada 1918 r. marszałek Józef Piłsudski. Data ta nie była przypadkowa, gdyż tego dnia przypadała 291. rocznica zwycięskiej bitwy pod Oliwą, którą okręty polskie stoczyły ze szwedzkimi. Polska nie miała jednak wówczas jeszcze dostępu do morza, Marynarkę Wojenną zaczęto więc tworzyć nad polskimi rzekami: Wisłą, Piną i Prypecią.

30 listopada 1918 r. jako swoją bazę otrzymała port w Modlinie k. Warszawy, usytuowany u zbiegu Narwi i Wisły. W grudniu tego samego roku z połączenia formowanych Flotylli Wiślanych w Krakowie i Warszawie utworzono tam polską Flotyllę Wiślaną. W Modlinie powstała również pierwsza stocznia Marynarki Wojennej, pierwsza szkoła marynarzy oraz Batalion Morski tj. jednostka kadrowa dla przyszłych oddziałów morskich. Flotylla Wiślana wzięła udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. Działała do 1925 r.

19 kwietnia 1919 roku w Pińsku (dzisiejsza Białoruś) powstała natomiast Flotylla Pińska. W mieście zbudowano Komendę Portu Wojennego, koszary, magazyny i hangary. W marcu 1920 r. flotylla brała udział w ofensywie kijowskiej, podczas której pod Czarnobylem skutecznie atakowała pododdziały Armii Czerwonej. Jednak po tym, jak bolszewicy zajęli międzyrzecze Prypeci, polscy marynarze zmuszeni byli wycofać się i zatopić swoje okręty.

Marynarze z pińskiej jednostki zaczęli stopniowo przejmować ciężar ochrony wschodnich granic państwa. Oprócz funkcji militarnej formacja przemianowana w 1931 r. na Flotyllę Rzeczną stanowiła również ważny ośrodek polskości na dalekim Polesiu. Marynarze z Pińska służyli ojczyźnie do września 1939 r.

Wystawę „Uzbrojone rzeki. Flotylle niepodległej” można oglądać od soboty w siedzibie głównej Narodowego Muzeum Morskiego, w Spichlerzach na wyspie Ołowianka. Ekspozycja powstała dla uczczenia 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Jej koncepcję i scenariusz oprócz Jadwigi Klim opracowali Patryk Klein, Radosław Paternoga i Wojciech Ronowski.

Ekspozycja będzie otwarta do 1 grudnia 2019 r.